استان قم یکی از ۳۱ استان ایران است که در مرکز این کشور و در جنوب استان تهران، شمال استان اصفهان، شرق استان مرکزی و غرب استان سمنان واقع شده‌است. مرکز این استان، شهر قم است. این استان در یک منطقهٔ خشک و نیمه‌خشک واقع شده است و آب و هوای گرم و خشک دارد. جنوب و غرب استان پوشیده از کوه‌های مرتفع است و آب و هوای معتدل دارد. مناطق شرقی، مرکزی و شمالی استان نیز پوشیده از بیابان‌های وسیع است که بزرگ‌ ترین آن‌ها دشت مسیله است. جمعیت استان قم در سال 1395، در حدود یک میلیون و 300 هزار نفر است که 1/62 درصد از جمعیت کشور را شامل می شود.

مهم‌ترین عامل مؤثر بر وضع اقتصادی استان، صنعت گردشگری و به ویژه توریسم مذهبی است و دلیل آن وجود حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) و مسجد جمکران در استان است که در تمام فصول سال، پذیرای زائران بسیاری از نقاط مختلف ایران و سایر کشورها است و این امر موجب رونق بازار کار و خدمات در این شهر شده است. بزرگ ترین حوزه علمیه ایران و مرکزمدیریت حوزه های علمیۀ ایران در این شهر استقرار یافته اند.از دلایل عمده رشد نمایی شهر و استان قم از لحاظ جذب جمعیت، افزایش اشتغال و بالا رفتن نرخ تولید در حوزه‌های خدماتی و صنعتی می باشند.

مسائل اجتماعی مربوط بر این رشد نمایی وتعارض منافعی که میان گروه های مختلف مهاجر(از لحاظ تمکّن، دلیل مهاجرت، سطح تحصیلات و …) به این شهر از یک طرف و بومیان منطقه از طرف دیگر ایجاد شده است و رشد بیکاری در نتیجۀ کم شدن رشد و حتی توقف ساخت و ساز در شهر، از مهمترین دلایل ضرورت ورود به بازار کار منطقه‌های قم است.

مزیت های منطقه

اولویت سرمایه گذاری صنعتی در بخش صنایع کوچک تبدیلی در استان قم عبارتند از:

1. بسته بندی و فرآوری تخم مرغ
2. بسته بندی و فرآوری گوشت سفید و قرمز
3. بسته بندی و فرآوری انواع میوه جات به ویژه انار ، انگور و پسته ، سبزیجات و صیفی جات
4. بسته بندی و فرآوری آجیل و خشکبار
5. بسته بندی و فرآوری انواع گیاهان دارویی
6. احداث سردخانه کنترل اتمسفریک C.A و زیر صفر
7. درخصوص کود زیستی ( بیولوژیک ) استعلام و هماهنگی با دفتر امور صنایع کشاورزی ضروری می باشد.
8. درخصوص کودهای آلی (بجز ورمی کمپوست) براساس نیاز استان و با در نظر گرفتن واحدهای در دست احداث و میزان مواد اولیه در استان جزء اولویت ها است.
9. طرح های صنایع تبدیلی در مناطق ویژه اقتصادی با تاکید بر صادرات (در صورت فعال بودن منطقه ویژه سلفچگان)
10. توسعه و تکمیل زنجیره های تولید صنعت طیور با هماهنگی کارگروه زنجیره مذکور

چکیده اطلاعات بخش های اقتصادی استان قم:

بخش کشاورزی:

کشاورزی استان قم به دلیل اقلیم خشک وکویری آن و خشکسالی‌های اخیر نقش بسیارکمی در اشتغال و تولید ناخالص داخلی دارد و از این حیث جز رتبه های پایین کشورمحسوب میشود. علیرغم پتانسیل‌های پایین استان درکشاورزی، استان قم در زمینه دامداری یکی از منابع مهم تولید گوشت و لبنیات کشور به شمارمی رود. علیرغم سهم کوچک کشاورزی در اشتغال استان باید توجه داشت که استفاده نابهینه از منابع محدود آبی و عدم توسعۀ روشهای آبیاری با راندمان بالا چالشی برای مشاغل کشاورزی موجود در استان محسوب می شود چرا که محدودیت منابع آبی از تنگناهای اصلی استان است.

بخش صنعت:

هم اکنون بیش از 2000 واحد صنعتی در استان قم مشغول به فعالیت هستند. صنعت استان قم بعد از سال 1375 و استان شدن آن و راه اندازی چند شهرك صنعتی بزرگ، با رشد بسیار چشمگیری مواجه شد. وجودشهرك‌ها و نواحی صنعتی متعدد، قرارگرفتن در نزدیکترین شعاع خارج از محدوده ممنوعۀ سرمایه‌گذاری تهران ( 120 کیلومتر) و اعطای معافیت مالیاتی به واحدهای صنعتی در خارج از شعاع سی کیلومتری از مرکزاستان، از جمله مزایایی بوده‌اند که موجبات توسعه صنعت در استان را فراهم آورده‌اند.

صنایع شیمیایی و سلولزی،محصولات کانی غیرفلزی، صنایع لاستیک و پلاستیک، صنایع فلزی، صنایع غذایی و صنایع نساجی، پوشاك و چرم، به لحاظ عمده واحدهای صنعتی و نیز میزان اشتغال در بخش صنعت استان را تشکیل می دهند. بیش از 90 درصد واحدهای صنعتی استان قم، کارخانه‌ها وکارگاه‌های کوچک که زیر 50 نفر اشتغال دارند تشکیل می دهند و فقط 1.3 درصد از صنایع استان را واحدهای صنعتی بزرگ تشکیل می‌دهد. به طور خاص بررسی آمار اشتغال در زیربخشهای بخش صنعت در استان نشان میدهد که عمدة اشتغال از دست رفته در بخش صنعت در استان مربوط به بخش ساختمان بوده است.

بخش خدمات:

بخش خدمات از نظر تولید ناخالص داخلی و اشتغال، مهمترین بخش اقتصاد استان به حساب می آید. در حال حاضر سهم بخش خدمات دراشتغال استان قم 55 درصد است که از میانگین کشوری بالاتراست. استان قم به دلیل وجود بارگاه حضرت معصومه و مسجد مقدس جمکران و دسترسی بسیار مناسب به راههای ارتباطی سالانه پذیرای میلیون‌ها زائر می باشد. خدمات مرتبط با زائران همچون خدمات گردشگری، تورگردانی، هتل‌داری، رستوران‌داری، حمل ونقل درون و برون شهری و خرده‌ فروشی‌های مرتبط در میان مشاغل موجود در قم برجسته می باشند.

علاوه بر این، وجود مراکز متعدد علمی و فرهنگی و درنتیجه مشاغل مرتبط با این حوزه‌ها مثل چاپ و نشر و فناوری اطلاعات نیز تبدیل به محور مهمی در اشتغال استان قم شده اند. بازرگانی نیز از دیرباز در قم از رونق خوبی برخورداربوده است و به دلیل استقرار در محدوده مسیرهای مواصلاتی، قم همواره محل رفت وآمد کاروان‌های تجاری بوده است.

شناسایی و تحلیل سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی استان قم

استان قم دارای یک شهرستان است و تمرکز اصلی جمعیت و بازار کار در شهر قم می باشد. استان قم در مجموع به مثابه یک شهر بزرگ تلقی می‌شود، یعنی بالغ بر 94 درصد شاغلان درشهربه سرمیبرن دو بیشترمشاغل در شهر قم و نواحی اطراف آن است قراردارند و همانگونه که بیان شد اکثریت شاغلان استان در دو بخش خدمات و صنعت مشغول فعالیت می باشند.
لذا باتوجه به توضیحات فوق کسب و کارهای موجود در ناحیه اصلی یعنی شهر قم را می توان به سه دسته تقسیم بندی نمود:

1- کسب و کارهای مرتبط با زائرین:

بخش خدمات در استان قم در مقایسه با جمعیت استان به طور نسبی برجسته است. از دلایل مهم این برجستگی اشتغال‌زایی بخش خدمات در استان قم نقش زیارتی و گردشگری استان است‌ که به دلیلی وجود بارگاه حضرت معصومه (سلام الله‌علیها) و دیگر زیارتگاه‌های استان و ورود سالانه میلیون‌ها زائر به این استان و نیز وجود حوزه‌های علمیه شکل یافته است. البته باید توجه داشت که بخش قابل توجهی از افزایش اشتغال بخش خدمات، تابع رشد جمعیت و مهاجرت در استان است و عمده این مشاغل و کسب وکارها برای رفع نیازهای معمول مردم شهر قم توسعه پیدا کرده‌اند.

اما با استخراج رشد ناشی از گسترش شهر، همچنان برجستگی قابل توجهی در ارائه خدمات در گروههای هتل‌داری و اقامتگاه‌های مسافرین، مجتمع‌های گردشگری بین راهی، مکان‌های سیاحتی و گردشگری، آژانس های گردشگری، رستوران‌ها و اغذیه فروشی‌ها، حمل و نقل و ترابری، تولیدکننده‌ها و فروشندگان سوهان، برخی از صنایع دستی مثل انگشترسازی به عنوان سوغات، جایگاه‌های سوخت و مشاغل مرتبط با تعمیر و نگهداری خودرو مشاهده میشود. وجه مشترك کسب و کارهای این طبقه، ارائه خدمات ومحصولات به مسافرین و زائران می باشد. در اسناد فرادستی توسعه استان نیز، خدمات زیارتی سیاحتی به طور کلی در اولویت نخست برای استان قم پیشنهاد شده است.

2-کسب و کارها و نهادهای علمی- فرهنگی:

این کسب و کارها و مشاغل عمدتاً به واسطه وجود حوزه‌های علمیه در شهر قم توسعه پیدا کرده است. شهر قم به عنوان مرکز علوم ومعارف اسلامی و نیز نقش موثر آن در ساختار سیاسی و فرهنگی کشور از قابلیت‌های رشد و توسعه زیادی برخوردار است.

این شهر از این جهت که یک مرکز فعال در حوزه فرهنگ دینی و مذهبی است در واقع پایگاه تولید دانش و معارف دینی به حساب می آید. از این رو حجم بالایی از کتب، نشریات اندیشه‌های دینی و فرهنگی در این شهر منتشر می شوند و از این حیث جایگاه ویژه ای در کشور دارد که باعث شده است مشاغل زیادی در این فعالیت‌ها فراهم گردد.

برخی از مراکز و کسب و کارهایی که به این واسطه حجم قابل توجهی از اشتغال را به خود اختصاص داده است شامل موارد زیر می باشد: آموزش و پژوهش و مشاغل مرتبط (با محوریت حوزه علمیه و مراکز وابسته به آن)، مؤسسات فرهنگی، نشر و چاپ، تولید محتوا و خدمات آنلاین و فناوری اطلاعات.

3- صنایع خرد و کوچک برجسته استان قم:

از سال 1375 همزمان با استان شدن قم و نیز تصویب قانون ممنوعیت استقرار صنایع در شعاع 120 کیلومترى تهران، رشد صنعت دراستان قم با راه اندازی شهرك های صنعتی بزرگ از جمله شهرك صنعتی شکوهیه و شهرك صنعتی سلفچگان در منطقه ویژه اقتصادی سلفچگان شتاب چشمگیری به خود گرفت و بخش زیادى از صنایع استان در شهرستان قم استقرار یافت.‌‌

هم اکنون نزدیک به 2200 واحد تولیدى صنعتى بزرگ و کوچک در استان قم وجود دارد که بیش از 90 درصد این واحدهای صنعتی درشهرك‌ها و مناطق اطراف شهر قم یعنی شهرك‌های شکوهیه، محمودآباد، قنوات، چاپ و نشر و سایر مناطق خارج از شهركهای صنعتی یعنی منطقه کوه سفید، جاده کاشان و … قرار گرفته‌اند.

عمده واحدهای صنعتی قم واحدهای صنعتی کوچک و متوسط هستند و همانگونه که در بخشهای قبلی ذکر شد بیش از 90 درصد واحدهای صنعتی قم را واحدهای صنعتی با تعداد شاغلین کمتر از 50 نفر تشکیل می دهد.

عمده صنایع استان قم را به دو دسته کلی زیر میتوان تقسیم بندی کرد:

1. واحدهای صنعتی
2. کارگاه های کوچک تولیدی صنفی

در گروه واحدهای صنعتی، تولیدکننده‌های محصولات شیمیایی، صنایع فلزی، غذایی، پلاستیک، کانی غیر فلزی، سلولزی و نساجی از نظر تعداد و اشتغال دارای بیشترین رتبه هستند.
بخش مهمی دیگری از تولیدکنندگان قم را کارگاه‌های کوچک تولیدی صنفی در ارتباط با مشاغل کوچک و متوسط صنعتی تشکیل می دهند که بیشترین فراوانی در این گروه عبارتند از:

1. تولید دمپایی و کفش
2. چوب و مبلمان
3. بافندگان فرش دستباف
4. سنگبری ها
5. تولید کنندگان کفش ماشینی
6. تولیدکنندگان پوشاك

اغلب این تولید کنندگان عمدتاً غیر مدرن بوده و بسیاری از مشاغل در آن سنتی و کارگاهی می باشد. البته اخیراً شهرك صنعتی ثامن الائمه (قنوات) به منظور تجمیع واحدهای صنف مصنوعات چوبی راه اندازی شده است.

رشته‌های در اولویت توسعه اشتغال در استان قم

در مطالعات دینامیک اشتغال استان قم، 35 رشته فعالیت اشتغال‌زا شناسایی شده‌اند. بعد ازانجام اولویت بندی بر اساس شاخص‌های اشتغال و درآمد، توسعه پذیری، ارتباط متقابل 9 رشته به عنوان رشته‌های اولویت‌دار استان که دربرگیرنده حدود 20 درصد از اشتغال استان بوده‌اند، جهت مداخله توسعه‌ای پیشنهاد می گردند.

• گردشگری
• فناوری اطلاعات
• کفش ماشینی و دمپایی
• چاپ و نشر
• پوشاك
• درودگری و مبلمان سازی
• فرش
• سوهان
• سنگ

مطلب قبلی

فرصتهای کارآفرینی در استان کردستان

مطلب بعدی

فرصتهای کارآفرینی در استان قزوین