استان همدان با ۱۹٬۴۹۳ کیلومتر مربع وسعت، از سمت شمال به استان‌های زنجان و قزوین، از سمت جنوب به استان لرستان، از سمت شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه محدود شده‌است. آب وهوای استان، تحت تأثیر عرض جغرافیایی، ارتفاع، مکان، امتداد کوه‌ها و فاصله از دریاست. به طور کلی آب و هوای استان در نتیجه وجود کوه‌های مرتفع، رودخانه‌ها و پستی و بلندی‌های زیاد، به شدت متغیر است. زمستان‌های این استان سرد، پر برف و باران و در تابستان‌ها دما معتدل است.

توزیع جمعیتی در استان همدان در طی 5 سال اخیر بگونه ای بوده است که هر ساله سهم شهرشینی افزایش یافته و مناطق روستایی خالی از سکنه شده است. بررسی ها نشان می دهد مهمترین دلیل این امر کم آبی در مناطق کشاورزی شمال استان، بالا رفتن هزینه های تولید کشاورزی (که غالبا در مناطق روستایی مستقر می باشند) و همچنین افزایش اقبال مردم به ورود به بخش خدمات با محوریت خدمات گردشگری می باشد.

روند نرخ بیکاری در استان در طی سه سال اخیر به صورت صعودی بوده و برآوردهای میدانی حاکی از ادامه روند افزایشی آن تا پنج سال آینده می باشد. برخورداری استان از آب و هوای کوهپایه ای، دشت های قابل کشت، پتانسیل بالای کشاورزی، برخورداری از مزیت های طبیعی و عمومی گردشگری و برخی زیرساخت های تولیدی و صنعتی ازجمله مزیت های رقابتی این استان بوده که متناسب با آن وضعیت اشتغال و بیکاری استان در سطح نامطلوبی ارزیابی می شود.

ساختار توسعه نیافته صنعت و تولید، روش های غیر بهره ور و سنتی تولید محصولات کشاورزی و همچنین شکل گیری مشاغل غیررسمی و بعضا کاذب در حوزه گردشگری منجر به آن شده تا معضلاتی همچون افزایش نرخ بیکاری و ناامنی (رشد یافته طی سه سال اخیر) و بحران کم آبی از جمله مسائل اصلی استان به شمار آید. بنا برآمار های رسمی، افزایش حاشیه نشینی طی 5 سال گذشته (از 7 هزار خانوار به 70 هزار خانوار) از مهمترین معضلات طی نیم دهه اخیر بوده است.

مزیت های منطقه

مزیت های استان همدان با در نظرگرفتن شرایط و اوضاع اقلیمی و جغرافیایی در 3 بخش صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات به شرح زیر می باشد:

صنعت و معدن:

• مزیت نسبی در وجود معادن گرانیت، سنگ آهک، سنگ ساختمانی، فلدسپات، سرب، روی، نقره آهنگران، گچ، لیمونیت، سیلیس، تراورتن و سنگ آهن: وجود معادن طبیعی در این استان امکان فعالیت صنایع وابسته به معدن را فراهم نموده است.
• مزیت نسبی در تولید سرامیک و سفال: در این رابطه می توان به فعالیت هایی نظیر ایجاد سرامیک های هنری اسلیمی، رنگ آمیزی این سرامیک ها و بازار بسیار خوبشان چه در داخل و چه در خارج اشاره نمود.
• مزیت نسبی درصنایع تبدیلی، تکمیلی و بسته بندی محصولات شیر و فرآورده های لبنی و بستنی، صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی و تولید و بسته بندی شیره انگور، بسته بندی وعرضه گیاهان داروئی.

کشاورزی:

• مزیت نسبی در تولید محصولات باغی نظیر انگور آبی، سیب و گردو: آب و هوای خنک این محدوده باعث شده که تولید محصولات کشاورزی به ویژه گردو و انگور شهرهای این استان در ایران زبانزد همگان باشد.
• مزیت نسبی در تولید یونجه وسایرنباتات علوفه ای، جو، کلزا و سایردانه های روغنی وچغندرقند.
• مزیت نسبی در دامداری و دامپروری: یکی از اهداف این سایت آشنایی مخاطبین با نژادهای مناسب هر اقلیم با سرعت رشد و سودآوری بالا می باشد. لذا در دوره های این سایت می توانید شرکت کنید تا با پرورش نژادهای مناسب هر اقلیم آشنا شوید.
• مزیت نسبی در پرورش زنبور عسل.
• مزیت در توسعه و کشت گلخانه ای: امروزه کشاورزی در مناطق مختلف جهان با هر آب و هوایی به صورت صنعتی و علمی در حال گسترش است تا گونه های بهتر را در شرایطی مطلوب تر پرورش داد. فضای گلخانه فضایی است مناسب برای تولید طیف وسیعی از محصولات کشاورزی در محیطی قابل کنترل و برنامه ریزی.
• مزیت نسبی درتولید گیاهان داروئی: امروزه تولید گیاهان داروئی در جهان به جهت مواجهه با اقبال عمومی بسیار طرفدار پیدا کرده است و از مشاغل پربازده می باشد. در کنار این موارد می توان به مزیت درمانی گیاهان به نسبت درمان شیمیایی اشاره کرد. پس این کار یک فعالیت هر سر سود چه در جهت جامعه و سلامتشان و چه در جهت کسب درآمد می باشد.

خدمات:

مزیت نسبی در فعالیت های مرتبط با گردشگری با وجود جاذبه های طبیعی، تاریخی، فرهنگی. از جمله آثار گردشگری معروف این استان می توان به غار علیصدر، آرامگاه ابوعلی سینا و باباطاهر و … اشاره نمود. بنابراین امکان توسعه فعالیت های مرتبط با صنعت گردشگری در این استان بسیار فراهم می باشد.

اولویت سرمایه گذاری صنعتی در بخش صنایع کوچک تبدیلی در استان

1. قطعه بندی، بسته بندی و انجماد گوشت قرمز و مرغ به عنوان طرح توسعه واحدهای کشتارگاهی موجود
2. بسته بندی تخم مرغ
3. انواع فرآورده های لبنی نوین با بسته بندی های جدید با نگاه صادرات
4. درجه بندی و بسته بندی و فرآوری انواع میوه جات و سبزی جات، صیفی جات و محصولات گلخانه ای
5. فرآوری سیب زمینی (فرنج فرایز- چیپس- پودر- پوره- نشاسته- گلوکز و …)
6. درجه بندی وبسته بندی سیب زمینی و پیاز
7. احداث و جایگزینی انبار سرد نگهداری محصولات کشاورزی خصوصا سیب زمینی با انبارهای سنتی موجود
8. تولید ترشیجات و شوریجات صرفا به صورت صنعتی
9. احداث سردخانه کنترل اتمسفریک و زیر صفر C.A
10. فرآوری و بسته بندی گردو
11. عمل آوری و بسته بندی خشکبار، حبوبات و غلات
12. تولید انواع سالاد و غذاهای آماده مصرف
13. فرآوری و بسته بندی انگور( کشمش و …)
14. در خصوص کود زیستی (بیولوژیک) استعلام و هماهنگی با دفتر امور صنایع کشاورزی ضروری می باشد.
15. در خصوص کود های آلی (بجز ورمی کمپوست) براساس نیاز استان و با در نظر گرفتن واحدهای در دست احداث و میزان مواد اولیه در استان جزء اولویت ها است.
16. طرح های صنایع تبدیلی در مناطق ویژه اقتصادی با تاکید بر صادرات (در صورت فعال بودن منطقه ویژه فامنین و جهان آباد)
17. طرح های صنایع تبدیلی در شهرستان هایی که بیش از 60% پیشرفت فیزیکی دارند.
18. توسعه و تکمیل زنجیره های تولید صنعت طیور با هماهنگی کارگروه زنجیره مذکور

چکیده اطلاعات بخشهای اقتصادی استان همدان

روند و سهم بخش های مختلف اقتصادی استان همدان از نظر اشتغال به تفکیک هر بخش مطابق با آخرین آمار و اطلاعات به شرح زیر می باشد:

• اشتغال بخش خدمات استان: 41 درصد
• اشتغال بخش کشاورزی استان : 27.5 درصد
• اشتغال بخش صنعت استان: 31 درصد

بخش کشاورزی

استان همدان با بهره مندی از اقلیم مناسب، موقعیت جغرافیایی شاخص و اصالت تولید کشاورزی از دیرباز یکی از قطب های مهم کشاورزی در کشور می باشد. مجموعه چنین قابلیت هایی موجب تولید سالانه 5 میلیون تن انواع محصولات کشاورزی شده است که با ایجاد 312 واحد صنایع تبدیلی و تکمیلی در استان، ظرفیت جذب 3/8 میلیون تن مواد خام تولیدی بخش فرآوری، بسته بندی و نگهداری محصولات کشاورزی فراهم شده است.

این استان با دارا بودن 650 هزار هکتار از سطح زیر کشت محصولات زراعی کشور رتبه هشتم کشور را در مساحت اراضی دارا می باشد (424 هزار هکتار دیم و 226 هزار هکتار آبی) و همچنین میزان تولید محصولات کشاورزی این استان در کشور رتبه ششم را به خود اختصاص داده است. خاك حاصلخیز باعث شده تا پتانسیل لازم در استان همدان جهت رشد و توسعه فعالیت های کشاورزی مانند آبزی پروری (ماهیان سردابی و گرمابی)، محصولات باغی (انگور، گردو، آلو و زردآلو) ، محصولات زراعی (نظیر سیب زمینی، گندم، یونجه وچغندر) و انواع گیاهان زینتی و دارویی وجود داشته باشد.

درسالهای اخیر کمبود آب باعث مهاجرت برخی از کشاورزان به شهرستانها و شهرهای بزرگ گردیده و این امر در مناطقی که دارای سطح زیرکشت مکانیزهتر هستند و یا دسترسی به آب بیشتری دارند کمتر مشاهده می شود(مانند ملایر و نهاوند).

از مهمترین محصولات استان همدان می توان به : گردو (رتبه اول) ، کشمش (رتبه دوم) ، انگور (رتبه سوم) ،سیب زمینی (رتبه اول) ، یونجه (رتبه سوم)، آلو و شلیل (رتبه پنجم)، سیر (رتبه اول)، گیاهان دارویی (رتبه سوم) و جو (رتبه سوم) اشاره نمود. از مهمترین تولیدات محصولات کشاورزی در استان همدان می توان به سیب زمینی (رتبه اول کشور)، سیر(رتبه اول کشور)، گردو(رتبه اول کشور)، کشمش، انگور، آلو وشلیل نام برد.

بخش صنعت

استان همدان تنها نیم درصد از تولیدات ناخالص داخلی کشور را دارا می باشد. تعداد واحدهای دارای پروانه بهره برداری در استان همدان در مجموع 1329 واحد است که بیشترین میزان فعالیت این واحدها و روند آن به تفکیک رشته فعالیتها، به ترتیب محصولات غذایی 187 واحد، محصولات فلزی فابریکی 105 واحد و مبلمان و مصنوعات چوبی 58 واحد می‌باشند.

واحدهای صنعتی در بخش محصولات غذایی و آشامیدنی‌ها 14 درصد از صنعت استان را تشکیل می دهند که این تعداد واحدها می توانند رابطه مستقیم با بخش کشاورزی و فرآورده های آن داشته باشند. محصولات فلزی فابریکی نیز با 8 درصد و مبلمان نیزبا 4 درصد صنایع اول تا سوم استان را در اختیار دارند.

در این میان صنعت مبلمان که یکی از صنایع رو به رشد و با ارزش افزوده و اشتغال بالا می باشد با حوزه کشاورزی و باغداری نیز دارای رابطه مستقیم است چرا که این صنعت در مناطقی نظیر نهاوند وملایر که از دسترسی به مواد اولیه و نیروی کار آموزش دیده برخوردار هستند، شکل گرفته است.

از لحاظ اشتغال نیز صنعت مبلمان و منبت با 7500 نفر ، محصولات غذایی و آشامیدنی با 6800 نفر و ساخت مواد و محصولات شیمیایی با 2043 نفر دررتبه اول تا سوم استان قرار دارند. عمده صنایع دارای اشتغال بالا در استان همدان صنایع خرد و کوچک می باشند که به صورت نیمه صنعتی در حال فعالیت هستند؛ هرچند در سالهای اخیر کارخانه های بزرگی در این استان احداث گردیده است اما میزان اشتغال در صنایع کوچک بسیار بالاتر می باشد.

بخش خدمات

خدمات استان همدان را می توان به چهار بخش اصلی تقسیم کرد کرد که عبارتنداز: اصناف، بازرگانی، گردشگری ودرمان. منظور از اصناف در واقع تمامی صنوف خدماتی و توزیعی هستند که نوع و ماهیت کار آنها خدماتی است. از زیرساخت های موجود دراین بخش می توان به هتل ها، بیمارستان ها، دانشگاه ها و پارك های استان همدان که بواسطه افزایش سرمایه گذاری در این بخش روند روبه رشدی را در همدان تجربه میکنند، اشاره کرد.

استان همدان با بیش از 19000واحد توزیعی در بخش اصناف سهم قابل توجهی از اشتغال را خصوصا در شهرستان همدان از این بخش دارا می باشد. بسیاری ازاین واحدها علاوه بر بخش توزیع، به تولید بخش عمده ای از محصولاتی مانند کفش (زنانه)، انواع پوشاك، قطعات فلزی، ادوات کشاورزی، پرندگان زینتی، مصنوعات چرمی و… مبادرت می کنند.

سیستمهای اقتصادی و اجتماعی استان همدان

وجود تفاوت های اقلیمی و جمعیتی شهرستان های استان از نظر بهرهمندی از امکانات، منابع طبیعی تولید و تجارت، تحولات و روندهای کسب وکاری موجب تفاوت در ساختار منطقه ای و رشته فعالیتی نظام اقتصادی در نواحی مختف استان شده است. طبق بررسیهای صورت گرفته 3 سیستم کسب وکاری در استان همدان قابل تمیز می باشند:

1. منطقه شمالی استان شامل شهرستانهای فامنین، کبودرآهنگ، رزن و مناطق شمالی بهار​

این سیستم کسب وکاری استان شامل فامنین، کبودرآهنگ، رزن و مناطق شمالی بهاربوده و بر محوریت کشاورزی بنا شده است. محصولات کشاورزی این منطقه عمدتاً زراعی بوده و مواردی همچون گندم، یونجه، سیر و سیب زمینی، از مهمترین محصولات تجاری شده در این منطقه می باشد. از آنجایی که اشتغال کشاورزی در این منطقه بصورت فصلی اتفاق می افتد، بخش دیگری از فعالیت منطقه، تولید صنایع دستی همچون قالیبافی و سفال نیز می باشد. وجود رابطه عمیق میان تولید کشاورزی و صنایع دستی از مهمترین ویژگی این منطقه می باشد.

از دیگر فعالیت های کسب وکاری منطقه که نسبت به دو حوزه معرفی شده قدری کمرنگ است، تولید قطعات پلاستیکی، خودرو، مبلمان غیر منبت و پوشاك بوده که حدود 50 درصد از تولیدات آن به سایر استان های همجوار نیز بفروش می رسد. در کل می توان چنین بیان داشت اقتصاد این منطقه وابستگی بالایی به موضوع آب و منابع کشاورزی دارد. نبود واحدهای بستهبندی، فروش محصولات استراتژیک با نرخ دولتی، عدم سرمایهگذاری های هدفمند در حوزه صنایع تبدیلی و همچنین بهره وری ضعیف در کاشت، داشت و برداشت محصول از جمله دلایل عدم توسعه یافتگی اقتصاد منطقه بوده است.

2. مناطق جنوبی استان همدان

این سیستم کسب وکاری اعم از شهرهای تویسرکان، ملایر، نهاوند و اسدآباد است که همچون منطقه شمالی بر حوزه کشاورزی استوار است و به دلیل برخورداری از آب وهوای کوهپایه های زاگرس در کنار زراعت، از باغداری نیز بهره می‌برد. محصولاتی همچون گندم، گردو، لبنیات، کلزا، آفتابگردان، عسل، انگور، کشمش، خیارو گردو ازجمله محصولات محوری این منطقه بوده که دارای سهم تولید بالا درسطح ملی نیز می باشند. وجود منابع و مزیت های طبیعی همچون چوب گردو منجر به آن شده است که کسب وکاری های تولید مبل منبت، مروا و سازهای سنتی نیز از رونق برخوردار بوده و دارای رابطه معنی داری با حوزه کشاورزی استان باشند. از این رو در مورد این منطقه می توان چنین بیان داشت که حوزه کشاورزی این منطقه همچون منطقه شمالی مبنتی بر کشاورزی ومحصولات قابل استحصالی همچون صنایع دستی، خوراکی های سنتی (ترشیجات و شوریجات) بوده که در آن چند رشته کسب وکاری در تعامل با یکدیگر فعالیت می‌ کنند.

3. منطقه مرکزی

این سیستم کسب وکاری شامل شهرستان های همدان و مناطق شمالی استان ملایر و همچنین غربی بهار می باشد. شاید بتوان گفت اقتصاد این سه شهرستان دارای تعاملات بالایی نسبت به سایر شهرستان های همدان می باشد و شهر همدان به عنوان مرکز این قطب اقتصادی برشمرده می شود. در حدود 30 درصد محصولات باغی استان در این منطقه و در حاشیه شهر ها (وبعضا در شهرستان همدان) استحصال می‌گردد. تمرکز بالای مراکز تفریحی و گردشگری و همچنین آثار باستانی متعدد در این منطقه منجر به آن شده است که سالانه در فصول بهار، تابستان و اوایل پاییز، حدود 4 میلیون مسافر شکل بگیرد.

بخش دیگر اقتصاد این منطقه حوزه صنعت و ساخت آن می باشد که به دلیل برخوداری از زیرساخت های تولیدی، نسبت به سایر مناطق استان از رونق نسبی برخوردار است. رشته فعالیت های تولید چرم و مصنوعات چرمی، پوشاك، پرندگان زینتی، صنایع متوسط و کوچک تبدیلی، سنگ، خدمات گردشگری که هرکدام دارای ریشه های تاریخی و فرهنگی بومی می‌باشند، از جمله محورهای کسب وکاری این منطقه بوده که عمدتاً به صورت تولیدی های سنتی و خرد و بعضا غیررسمی در سطح شهر همدان و اطراف آن به چشم می‌خورند.

جمع بندی و پیشنهاد

استان همدان با اقتصادی مبتنی بر صنعت و خدمات و با در نظر گرفتن تمامی مزیتها و ویژگیهای خود در حال حاضر با نرخ بیکاری بالا وضعیت چندان مناسبی از این منظر ندارد. بنابراین گزارش حاضر با در نظر گرفتن جایگاه نهادهای عرضه کننده نیروی کار از جمله سازمان فنی و حرفهای اهمیت بسیار ویژهای پیدا میکند. تمرکز آموزشهای فنی و حرفه ای در بخش تولید بوده است در حالی که در سایر حلقه ها تقاضای قابل توجهی وجود دارد و تقریباً مغفول مانده است. بزرگترین خلاء هم مربوط به فروش، بازاریابی و طراحی است که به جرأت اقدامی نشده است. مشکلات حوزه فنی و حرفهای استان به صورت اختصار به شرح زیر میباشند.

• عدم تطابق کامل عرضه و تقاضا به دلیل عدم آگاهی طرفین از توانمندیهای و نیازهای یکدیگر
• کمبود تجهیزات در رشته های مرتبط با صنعت
• عدم مهارت کافی در مربیان و یا ضعف در انتقال دانش
• ناکارآمد بودن و قدیمی شدن برخی استانداردها و عدم بازنگری در آنها
• هزینه های بالا و معمولا بدون هدف در سالهای گذشته
• تغییر نیازهای آموزشی در سالهای گذشته و جا ماندن مهارت مربیان و تجهیزات از صنعت
• عدم تامین مواد اولیه در رسته هایی که مهارت آموزی در آنها طولانی مدت میباشد

مطلب قبلی

فرصتهای کارآفرینی در استان یزد

مطلب بعدی

فرصتهای کارآفرینی در استان هرمزگان